Systemische relatieopstellingen

Door het bestaande ‘systeem’ inzichtelijk te maken wordt de samenhang binnen een bepaald systeem zichtbaar.

Systemisch betekent ‘systeem van herkomst’. Door het ‘systeem’ inzichtelijk te maken, door middel van een visuele opstelling, wordt de samenhang binnen een bepaald systeem zichtbaar. Relatie-opstellingen, ook wel bekend als systemische opstellingen en systemische familieopstellingen, is een methode om verborgen verbindingen en patronen in familie, zakelijke of andere soorten nauw verbonden groepen aan het licht te brengen en opnieuw op elkaar af te stemmen.

Deze methode is een zeer effectieve manier en een oplossingsgericht proces om complexe problemen inzichtelijk te maken. Hierdoor kan op een dieper niveau inzicht in kaart worden gebracht over de onderliggende dynamiek binnen relaties. Dit soort gebeurtenissen kunnen zorgen voor systemische patronen die generaties op generaties worden doorgeven.

Iedereen heeft recht op zijn of haar plek binnen het systeem. Een systemische opstelling geeft inzicht in waar iemand op dit moment staat binnen het systeem. Soms lijkt de ingenomen plek niet de juiste te zijn. Ieder systeem functioneert volgens bepaalde ordeningsprincipes. Door (traumatische) omstandigheden, denk aan gebeurtenissen in de familielijn zoals verlies, ziekte, oorlog, scheiding, etc., kunnen mensen systemisch van hun plek geraken.

Systemisch opstellen gaat over het vinden van je eigen plek in het systeem en het nemen van je eigen verantwoordelijkheid.

De basis van een opstelling is het relatie-systeem visueel in kaart brengen. Op deze manier wordt er namelijk bewustwording gecreëerd. Het doel van een systemische opstelling is het zichtbaar maken van verborgen belemmeringen binnen het systeem. Afhankelijk van het thema of een specifieke vraag, kan er worden gekozen voor verschillende technieken, die in basis allemaal eenzelfde uitkomst en inzicht kunnen bieden.

In het geval van een grote opstelling, kan er gewerkt worden met fysieke representanten. Deze representanten beelden het relatie-systeem uit en nemen als stand-in de plaats in van iets of iemand in de opstelling. Er zijn ook andere technieken, die net zo effectief zijn.

Voorbeelden van opstellingen:

• Tafelopstelling; met fysieke voorwerpen (zoals bijvoorbeeld playmobile)
• Vloeropstelling; met papieren vloerankers
• Online opstellen; digitale online visualisatie (o.a. met een genogram)
• Fysieke representanten

Meestal worden systemische opstellingen gedaan onder begeleiding van een expert/coach, maar met behulp van naslagwerk kun je zelf ook al best een eind komen. Later in dit artikel wordt een lijst weergegeven met interessant naslagwerk over systemisch opstellen.

Vanaf de geboorte behoren we tot het familiesysteem van onze ouders, dit noemen we ook wel ons biologische systeem van herkomst. Binnen dat systeem heeft iedereen zijn eigen plek. Naarmate we ouder worden, gaan we deel uitmaken van andere systemen. Denk hierbij aan het naar school toe gaan, het krijgen van vriendenkring(en), werken binnen een organisatie, etc. Al deze systemen beïnvloeden ons als mens.

Voorbeelden van systemen zijn:

• Vriendengroep
• Familie
• Zakelijke organisatie (team bijvoorbeeld)
• Relatie (geliefde bijvoorbeeld)
• School (klas bijvoorbeeld)
• Voetbalteam

Systemisch werk je kan helpen als je vastzit in patronen. Vaak zijn dit patronen die als een thema terugkeren in je leven. Je blijft dus tegen dezelfde dingen aanlopen.

Een aantal voorbeelden hiervan kunnen zijn:

• Waarom vind ik het zo moeilijk om mijn eigen plek in te nemen in bepaalde situaties?
• Waarom is de band tussen mij en mijn vader/moeder/kind/zus/broer/vriend/vriendin zo moeizaam?
• Struggles ervaren op de werkvloer of gedoe met je leidinggevende.
• Te veel verantwoordelijkheden op je nemen.

De Duitser Bert Hellinger (1925-2019) is de grondlegger van de methodiek ‘familieopstellingen’. Bert Hellinger studeerde filosofie, theologie en pedagogiek. Hij was priester, schoolhoofd en missionaris in Zuid-Afrika. De tradities en rituelen voor de verering van voorouders boeiden hem enorm en hebben sterk bijgedragen aan de ontwikkeling van de methode familieopstellingen.

De drie onderscheidende aspecten van het systeem volgens Bert Hellinger:

• Binding, onze behoefte om erbij te horen.
• Ordening, de natuurlijke volgorde en onze eigen plek daarbinnen.
• Balans, tussen geven en nemen.

Bert Hellinger bouwde hier verder op en combineerde inzichten van een aantal voorgangers:

Jacob Moreno (1889-1974) – Roemeens-Amerikaanse psychiater en psychosocioloog, Milton Hyland Erickson (1901-1980) – Amerikaanse psychiater en psychotherapeut, Virginia Satir (1916-1988) – Amerikaanse psychologe en gezinstherapeute, Iván Böszörményi-Nagy (1920-2007) – Hongaars-Amerikaanse psychiater en psychotherapeut en Steve de Shazer & Insoo Kim Berg (1934-2007) – Koreaans-Amerikaanse psychotherapeut.

Pioniers op dit gebied in Nederland waren o.a. Otteline Lamet, Lies Geertsen, Wibe Veenbaas en Jan Jacob Stam. Wereldwijd is deze methode van systemisch werken inmiddels behoorlijk bekend. Ook in organisaties wordt de methode steeds vaker als belangrijk onderdeel zeer succesvol toegepast.

Origins heeft een afgeleide variant van deze methode ontwikkelt waardoor mensen zelf of met begeleiding van hun coach of psycholoog op een leuke en laagdrempelige manier inzicht krijgen in relaties en hoe deze relaties zich verhouden tot henzelf. De Origins app biedt de mogelijkheid om meerdere relatie systemen in kaart te brengen. Het maken van een opstelling in de Origins app geeft inzicht, bewustwording en spoort aan tot nadenken door de vragen die in de app worden gesteld na het maken van de opstelling.

Wanneer er echt even de tijd genomen wordt, kunnen er verbluffende inzichten zichtbaar worden. Een voordeel van deze module is dat de opstelling alleen gemaakt kan worden. Een opstelling maken met de Origins app, kan helpen bij vragen die al langer een rol spelen.

Boeken

• De verborgen dynamiek van familiebanden – Bert Hellinger
• De Fontein, Vind je Plek – Els van Steijn (tip!)
• Systemisch Coachen – Jan Jacob Stam & Bibi Schreuder
• Het nieuwe opstellen – Hylke Bonnema
• Rake vragen – Siets Bakker
• Systemisch wijzer – Siets Bakker

Video & Podcasts

• Sanny zoekt Geluk interviewt Els van Steijn, schrijfster De Fontein (2016)
  Klik hier voor de link.
• Mark Tuitert in gesprek met Els van Steijn, schrijfster De Fontein (2021)
  Klik hier voor de link.

Wil je meer weten over dit onderwerp?

Heb je een vraag voor ons of wil je meer informatie weten? Neem dan gerust contact op.